Dampopen, dampremmend, dampdicht en luchtdicht bouwen: de verschillen en toepassingen

In de moderne bouwsector spelen vochtregulatie en energie-efficiëntie een steeds grotere rol. Luchtdichting verhoogt het rendement van een geïsoleerde constructie omdat tocht door kieren en naden wordt voorkomen. Ga je dikker isoleren dan kan het nodig zijn dat de luchtdichte laag ook een dampremmende werking heeft. Toch worden termen als luchtdicht, dampopen, dampremmend en zelfs dampdicht bouwen vaak door elkaar gehaald. Dit kan leiden tot misverstanden en zelfs bouwfouten zoals beschadigde constructie-elementen en in het geval van te dampdicht bouwen ook een slecht binnenklimaat. Dit artikel zet de belangrijkste verschillen en mogelijkheden voor je op een rij.

Dampopen bouwen, zoals we altijd hebben gedaan

In Nederland worden al eeuwenlang constructies gebouwd die in staat zijn om vocht op een natuurlijke manier te reguleren. De traditionele gemetselde muur is daar een goed voorbeeld van. Deze muur is in essentie dampopen, waarbij de keramische of minerale kalk(zand)steen dankzij de stuclaag fungeert als luchtdichting en tegelijkertijd ook vocht kan reguleren.

Wat is dampopen bouwen?

Dampopen bouwen gaat over de manier waarop vocht zich door een constructie heen beweegt. Dampopen bouwen zorgt ervoor dat vocht dat in een woning vrijkomt, via de constructie wordt afgevoerd naar de buitenlucht. In de zomer kan de constructie ook terug drogen naar binnen toe. Dit gebeurt met natuurlijke dampopen materialen die in staat zijn vocht te reguleren.

Dampopen of capillair actief isoleren

Bij een dampopen isolatie opbouw wordt vaak gebruikgemaakt van natuurlijke en biobased isolatiematerialen, zoals houtvezel, schapenwol of hennep. Deze materialen kunnen vocht goed bufferen en langzaam afgeven, waardoor piekbelastingen van vocht worden opgevangen. Hierdoor draagt de constructie op een natuurlijke wijze bij aan een stabiel en gezond binnenklimaat.

Dampopen isoleren van monumenten

Bijna altijd zijn historische monumenten in de basis dampopen constructies. Wanneer er bij het na-isoleren een te dampdicht materiaal wordt aangebracht binnen een dampopen constructie, treedt vervolgens het gevaar op dat de vochthuishouding verstoord raakt. Dit kan leiden tot het ophopen van (condens)vocht, met schimmelvorming, houtrot en een slecht binnenklimaat als mogelijk gevolg. Het is daarom altijd verstandiger om bij renovatie en restauratie na te isoleren met biobased materialen, materialen met een vochtregulerende werking. Bij isolatiedikte van meer dan 6 cm wordt de kans groter dat het dauwpunt in het isolatiemateriaal kan komen te liggen. Dit willen we uiteraard voorkomen. Zeker als het isolatiemateriaal wordt gebruikt als thermische isolatie tegen een koude wand, dak of muur, dan is in de meeste gevallen een (vochtvariabele) damprem vereist i.v.m. het condensatiepunt en de luchtdichtheid van de constructie.

Biobased materialen worden soms gezien als nieuw en experimenteel, maar in feite grijpen ze juist terug op eeuwenoude tradities en het gebruik van natuurlijke, lokale materialen.        

Luchtdicht bouwen is niet hetzelfde als dampdicht bouwen

Een veelvoorkomende misvatting is dat luchtdicht bouwen en dampopen bouwen tegenpolen zijn. In werkelijkheid kunnen ze juist hand in hand gaan. Luchtdicht bouwen betekent dat alle naden en kieren zorgvuldig worden afgedicht om ongewenste luchtstromen te voorkomen. Luchtdichtheid voorkomt warmteverlies en verhoogt de energie-efficiëntie van een gebouw. Een luchtdichte laag kan dus zowel dampopen, dampremmend of dampdicht zijn.

Wat is luchtdicht bouwen?

Luchtdicht bouwen richt zich op het minimaliseren van ongewenste convectie en luchtstromen door kieren en naden. Zoals eerder gezegd voorkomt dit warmteverlies en draagt bij aan de energiezuinigheid van een gebouw. Naast dat er minder energie verloren gaat, ontstaat ook een comfortabeler binnenklimaat, doordat tocht wordt tegengegaan.

Een woning kan aan de binnenzijde volledig luchtdicht zijn, terwijl de gehele constructie opbouw uit dampopen en vochtregulerende materialen bestaat. Voorwaarde is dan dat in de constructieopbouw geen dampremmende of dampdichte materialen zijn opgenomen. Wanneer dikker geïsoleerd wordt dan is in veel gevallen een lichte damprem voldoende. Dit zorgt ervoor dat vocht gereguleerd wordt zonder ongewenste condensatie in de constructie. 

Goed luchtdicht bouwen is altijd een combinatie van goed sluitend aangebrachte isolatie in de constructie, het goed afdichten van alle kieren en naden met Isolena kierdichtingsband en vervolgens het toepassen van een luchtdichtingsfolie of het aftapen van alle materiaal overgangen. Een stuclaag telt ook als luchtdichtingslaag en ook dan geldt dat eerst alle aansluitingen op ramen, deuren, vloer en plafond luchtdicht afgewerkt dienen te zijn.

Dampremmend bouwen, dampremmende folies

Dampremmende materialen laten beperkte hoeveelheden damp door, waardoor er enige vochtregulatie mogelijk is, maar zonder dat er te veel vocht in de constructie terechtkomt. Warme binnenlucht bevat altijd vocht. Wanneer die lucht in contact komt met koude oppervlakken in de constructie, kan condensatie ontstaan. Algemeen geldt voor een geïsoleerde constructie: binnen luchtdicht en dampremmend en buiten wind- en waterdicht. Dit kan op vele manieren worden uitgevoerd. Dampremmende folies worden meestal aan de binnenzijde van de isolatie geplaatst en werken vooral goed in combinatie met dampopen isolatie systemen. In houtskeletbouwconstructies kan de Elka esb 18mm constructieplaat als damprem en luchtdichting worden ingezet, mits afgetaped op de plaatnaden. Vochtvariabele folies hebben zelfs, afhankelijk van de luchtvochtigheid, een meer of minder dampremmende werking.

Reguliere bouwmethoden met minerale wol, die nog steeds veel gebruikt worden, vereisen vaak een sterk dampremmende aanpak omdat minerale wol geen vocht kan reguleren. Een voldoende sterk dampremmend materiaal is dan nodig om condensatie en vochtproblemen in de constructie te voorkomen. 

Bij biobased bouwmaterialen is een dampopen aanpak juist mogelijk, omdat deze materialen vocht kunnen bufferen en langzaam afgeven. Bij isolatiedikte van meer dan 6 cm wordt de kans echter toch groter dat het dauwpunt in het isolatiemateriaal kan komen te liggen. Een (vochtvariabele) damprem vormt dan een optimale combinatie. 

Dat biobased isolatiemateriaal sterk vochtregulerend is betekent dus niet dat er geen condensatie kan optreden, we praten hier over grote hoeveelheden vocht die soms tijdens piekmomenten niet snel genoeg kunnen worden verwerkt door het natuurlijke isolatiemateriaal. Want condensatie in het isolatiemateriaal betekent ook bij het gebruik van biobased materialen kans op schimmel en vochtschade aan het isolatiemateriaal en de omliggende bouwdelen zoals de houten balken en het dakbeschot, ook al is de kans veel kleiner.

Wat is een klimaatfolie? Een vochtvariabele damprem als luchtdichting

Een vochtvariabele dampremmende folie is een damprem die zich aanpast aan de luchtvochtigheid. In de winter is deze sterk dampremmend, terwijl de moleculaire structuur in de zomer meer openstaat, waardoor de constructie goed kan drogen. 

Dit beschermt de bouwschil tegen vocht- en schimmelschade en zorgt ervoor dat het isolatiemateriaal optimaal presteert. In de winter wordt dus voorkomen dat vocht het dak en de muren binnendringt. In de zomer voert een klimaatfolie zoals de Pro Clima Intello uitzonderlijk veel vocht af uit de constructie omdat deze kan terugdrogen naar binnen toe. Hierdoor wordt ongewenst vocht voortdurend uit de isolatie verwijderd, wat schimmelvorming voorkomt.

Vooral in combinatie met capillair actieve natuurlijke isolatiematerialen werkt dit bijzonder goed, de goed geïsoleerde constructie opbouw draagt zodoende direct bij aan een comfortabel en gezond binnenklimaat.

Wat is dampdicht bouwen?

Dampdicht bouwen betekent dat er als luchtdichting een dampdichte laag aan de binnenzijde van de constructie wordt geplaatst, waardoor vochtige lucht in de winter niet in de isolatielaag of de constructie kan binnendringen. De theorie is dat een dampdichte bouwmethode deze risico’s voorkomt door het binnendringen van vocht tijdens de winter volledig te blokkeren. In de  zomer werkt de constructie echter andersom en is terug droging naar binnen volledig geblokkeerd met het risico dat er alsnog een te hoge vochtbelasting in de constructie ontstaat. 

Ook is het in de praktijk meestal helemaal niet mogelijk de constructie helemaal af te sluiten waardoor via aansluitingen en perforaties alsnog vocht de afgesloten constructie kan binnendringen. Vervolgens kan deze niet snel genoeg drogen met schimmelvorming en bouwschades als gevolg.

Ook wordt de leef- of werkruimte letterlijk een plastic zak waardoor de constructie te dampdicht wordt en de binnenlucht gevoelig wordt voor een sterk fluctuerende luchtvochtigheid. Het binnenklimaat is voortaan moeilijk te reguleren, denk aan het sick building syndrome, het leefklimaat in veel kantoren, winkels en reguliere nieuwbouw woningen. Dit vereist vervolgens een zeer goed werkend ventilatiesysteem om vocht efficiënt uit de woning af te kunnen voeren. Ga een stukje rennen in een regenpak en je zult heel snel zweten en begrijpen dat dampdicht bouwen ongezond en echt niet de bedoeling is

Toepassing in de praktijk

De keuze tussen dampopen, dampremmend en luchtdicht bouwen hangt dus af van het bouwconcept en de gebruikte materialen. 

Om verdere fouten in de bouw te voorkomen, is het belangrijk om de principes van damp- en luchthuishouding goed te begrijpen en de juiste materialen en eventueel folies toe te passen. Moderne vochtvariabele folies zoals de Pro Clima DB+ en Intello kunnen in veel gevallen een veilige middenweg bieden.